ЕСБХБ Гүйцэтгэлийн шаардлага 8:
Соёлын өв

Танилцуулга

1. ЕСБХБ нь одоогийн болон ирээдүйн үе удамд үзүүлэх соёлын өвийн чухлыг хүлээн
зөвшөөрч байна. Дэлхийн соёлын болон байгалийн өвийг хамгаалах тухай Конвенци
ба Материаллаг бус өвийг хамгаалах тухай Конвенцитай нийцэж байгаа энэ
Гүйцэтгэлийн шаардлага орлуулшгүй соёлын өвийг хамгаалах болон
үйлчлүүлэгчдийг бизнесийнхаа ажиллагааны явцад соёлын өвд сөрөг нөлөө
үзүүлэхээс зайлсхийх эсхүл багасгахад чиглүүлж байна. Үүнээс гадна, энэ
Гүйцэтгэлийн шаардлагын соёлыг өвийг төсөл ашиглахтай холбогдсон шаардлагууд
хэсэгчлэн Биологийн олон төрөлхт байдлын тухай Конвенциар тогтоосон
стандартуудад үндэслэж байгаа болно. Банк нь соёлын өвийн менежмент, түүний
тогтвортой ашиглалтанд болгоомжтой, Рио-гийн Тунхаглалын дагуу хандах явдлыг
дэмжиж байна.

2. Соёлын өв үнэ цэнэтэй түүхийн болон шинжлэх ухааны мэдээллийн эх үссвэрийн
хувьд, эдийн засаг-нийгмийн хөгжлийн активын хувьд, хүмүүсийн соёлын нэгдмэл
шинж чанарын салшгүй хэсэг болохын хувьд чухал юм.

3. Хамгаалалт, хадгалалтын эдгээр зорилтын биелэлтийг хангахдаа Банк холбогдох олон
улсын Конвенциуд болон бусад хэрэгслийг 1 мөрдлөг болгон дэмждэг. Төслийн
нөлөөний бүс нутагт соёлын өвд хамаатай хууль, журмыг бүх тал дагаж мөрдөх, мөн
ажиллагаа явуулж байгаа орны олон улсын гэрээ, хэлэлцээрээр хүлээсэн үүргийг
хүндэтгэх шаардлагыг ЕСБХБ хүлээн зөвшөөрдөг. Эдгээр хууль нь соёлын өв эсхүл
эртний эд зүйлсийн тухай хууль, төлөвлөлт эсхүл барилгын ажлын зөвшөөрлийн
тухай хууль, хадгалалтын эсхүл хамгаалалтын талбайн тухай журам болон бий
болсон түүхийн орчин тойрныг зохицуулсан бусад хууль, журам эсхүл уугуул
хүмүүсийг хамгалахтай хамаатай хууль байж болно.


4. Зорилтууд

Энэ Гүйцэтгэлийн шаардлага /ГШ/-ын зорилтууд бол:

4. ЕСБХБ-ны санхүүжүүлж байгаа төслүүдийн нөхцөлд соёлын өвийг хадгалахыг
дэмжих;
 1. Соёлын өвийг төслийн ажиллагааны сөрөг нөлөөнөөс хамгаалах;
2. Бизнесийн ажиллагаанд соёлын өвийг ашигласнаас олох ашиг тусыг тэнцүү
хуваах явдлыг дэмжих;
3.Боломжтой газар бүр соёлын өвийн тухай ойлголт болон үнэлэлт талархлыг
дэлгэрүүлэн дэмжих.
4.Боломжтой газар бүрт соёлын өвийн тухай ойлголт, бахархлыг дэлгэрүүлэх

5. Энэ ГШ соёлын өвийг сөрөг нөлөөнөөс зайлсхийх замаар хамгаалах, хэрэв
зайлсхийлэх боломжгүй бол ЕСБХБ-ны санхүүжүүлж байгаа ажиллагаанаас учирч
______________________________
1 Тухайлбал, дараах:
 Дэлхийн соёлын болон байгалиын өвиөг хамгаалах тухай Конвенци, 1972 /ЮНЕСКО Дэлхийн
өвийн Конвенци/
 Материаллаг бус соёлын өвийг хамгаалах тухай Конвенци, 2003 /ЮНЕСКО Материаллаг бус өвийн
Конвенци/
 Усан доогуурх өвийг хамгаалах тухай Конвенци, 2001 /ЮНЕСКО Усан доогуурх өвийн Конвенци/
 Нийгмийн хувьд соёлын өвийн үнэ цэнийн тухай Европын Зөвлөлийн бүдүүвч Конвенци, 2005  Соёлын ач холбогдолтой газрыг хамгаалах тухай Австралийн ХТОУЗ-ийн Тунхаг бичиг /Буррагийн
Тунхаг бичиг/ Австралийн ХТОУЗ

болзошгүй сөрөг нөлөөг зохих болон пропорциональ маягаар багасгах, сааруулах
ерөнхий бүдүүвчийг үйлчлүүлэгчдэд тогтоож өгч байгаа юм.

Хэрэглээний цар хүрээ

6. Хэрэв төсөл орлуулшгүй соёлын өвийг хөндөж болзошгүй тохиолдолд энэ
Бодлогыг хэрэглэнэ. Энэ ГШ-ын заалтуудыг соёлын өв хууль ёсоор хамгаалалтад
авагдсан эсэх, эсхүл урьд нь гэмтсэн эсэхийг үл харгалзан хэрэглэнэ.

7. Энэ ГШ-ын зорилгуудын үүднээс соёлын өв гэсэн нэр томъёог дараахаар
тодорхойлно: өнгөрсөн үеэс өвлөсөн баялгийн бүлэг, хүмүүс тэднийг өмчлөлийг
харгалзахгүйгээр тэдний байнга хөгжиж буй үнэт чанар, итгэл, мэдлэг болон
уламжлалын тусгал болон илэрхийлэл хэмээн тодорхойлдог. Тэр материаллаг
/биет/ болон материаллаг бус өвийг багтаадаг бөгөөд түүний хил хязгаар нь өвийн
экспертуудын дунд өрнөсөн үлэмж маргааны цөм болж байна. Соёлын өвийг орон
нутгийн, бүсийн, үндэсний түвшинд эсхүл олон улсын хамт олны 2
 хүрээнд
үнэлж болно.
 Биет соёлын өв археологийн, палеонтологийн, түүхийн, архитектурын, шашин
шүтлэгийн, гоо сайхны ач холбогдолтой хөдлөх ба үл хөдлөх зүйлс, талбай,
бүтцийн хэсэг, байгалийн онцлог чанар болон гоо үзэсгэлэнт газрыг
хамааруулна.
 Материаллаг бус соёлын өв гэж нийгмийн бүлэг, хэсэг болон зарим
тохиолдолд хувь хүн тэдний соёлын өвийн хэсэг гэж үздэг, нэг үе удмаас
дараах үе удамд3 шилжин ирдэг практик, төсөөлөл, илрэл, мэдлэг, ур чадвар,
мөн хэрэгсэл, зүйлс, хүний гараар бүтсэн зүйл болон тэдгээртэй холбоотой
соёлын орчинг хэлнэ.

8. Соёлын өвийн үнэ цэн эсхүл ач холбогдлыг илэрхийлсэн талбай эсхүл зүйлсийг
батлагдсан төслийн бодит хэрэгжилтийн үеэр хүлээж байгаагүй байрлалд олж
болохыг ЕСБХБ хүлээн зөвшөөрч байна. Төсөлд энэ ГШ-ын заалтуудыг хэрэглэнэ,
хэрэв тэр:
 үлэмж хэмжээний газар ухалт, эвдрэл сүйдэл, газрын хөдөлгөөн, үер зэрэг
биет байгаль орчинд өөрчлөлт оруулах ажиллагааг багтааж байвал,
 ажиллагаа явуулж байгаа орны хүлээн зөвшөөрсөн соёлын өвийн талбай
дотор, эсхүл ойролцоо байрлаж байгаа бол,
 уугуул хүмүүсийн соёл, мэдлэг ба практикт сөрөг нөлөө үзүүлмээр байвал.

9. Бусад тохиодолд энэ ГШ-ыг хэрэглэх асуудлыг Банк байгаль орчин болон
нийгмийн үнэлгээний процессын явцад шийдэнэ /Доорхи 10-р зүйлийг үзнэ үү/.
Соёлын өвийн хадгалалт болон менежментийг дэмжихээр онцлон зориулагдсан
төслүүдийг Банк нэг бүрчлэн хянан нягтална. Зохимжтой бол энэ ГШ-ын
шаардлагуудыг, байгаль орчны болон нийгмийн арга хэмжээний бүхэл
төлөвлөгөөний /БОНААТ/ ба менежментийн системийн нэг хэсэг болгон хэрхэн
чиглүүлж, зохицуулахыг Банк үйлчлүүлэгчтэй тохиролцоно. Байгаль орчны
болон нийгмийн үнэлгээ болон менежментийн шаардлагыг ГШ 1 ба ГШ 10-т
тоймлосон болно.
____________________________________________
2 Энэ тодорхойлолт нь Нийгмийн хувьд соёлын өвийн үнэ цэнийн тухай Европын Зөвлөлийн бүдүүвч
Конвенцитай нийцэж байгаа болно. Соёлын өвийг мөн соёлын удам дамжсан өв хөрөнгө, соёлын актив,
соёлын баялаг эсхүл соёлын хөрөнгө гэж нэрлэдэг. 3 Материаллаг бус соёлын өвийг хамгаалах тухай Конвенцид тусгаснаар.
72
 Шаардлага

Үнэлгээ

Соёлын өвөнд учирч болзошгүй эрсдэл ба нөлөөг шалгах

10. Байгаль орчны болон нийгмийн үнэлгээний эрт үе шатанд /ГШ 1-ийг үзнэ үү/
үйлчлүүлэгч аливаа соёлын өв төслийн сөрөг нөлөөнд өртөж болохыг илрүүлж,
санаандгүй аливаа олдоцтой тааралдах боломжийг үнэлнэ /16-р зүйлийг үзнэ үү/.
Үүнийг хийх явцад үйлчлүүлэгч зохистой маягаар холбогдох яамд, эксперт болон
орон нутгийн нийгмийн бүлгүүдтэй уулзаж, зөвлөлдөнө.
4
 Соёлын баялгийн
судалгааны эрч хүч нь болгоомжтой хандлага болон холбогдох хувь
эзэмшигчдийн сэтгэлийн зовиурын тусгалтай нийцэх эрсдэл ба нөлөөг бүрэн
дүүрэн тодорхойлоход хангахуйц байх ёстой.

Материллаг бус өвөнд үзүүлэх нөлөө

11. Хэдийгээр соёлын материаллаг бус өвөнд үзүүлэх боломжит нөлөө соёлын
материаллаг өвд үзүүлэх нөлөөнөөс бага илэрхий байж болох боловч тэд адил үр
дагавартай байж болно. Уламжлалт ур чадвар, мэдлэг ба итгэлийг хадгалахад
байгаль орчин шийдвэрлэх ач холбогдолтой бол аливаа нүүлгэн байршуулалт
эсхүл салгалт уламжлалт мэдлэг, болон/эсхүл жижиг хэл, аялгууг алдахад хүргэж
болох бөгөөд эцсийн эцэст нийгмийн бүлгийн задралд хүргэж мэднэ.

Нөлөөнөөс зайлсхийх
12. Үйлчлүүлэгч соёлын өвөнд ноцтой хохирол учруулахгүй төслийг байршуулах
болон төлөвлөхийн төлөө хариуцлага хүлээнэ. Хэрэв төслийн хөгжлийн эрт үе
шатанд боломжит нөлөөг илрүүлсэн бол, дизайны болон барилгын талбайг сонгох
үе шатанд сөрөг нөлөөнөөс зайлсхийх явдыг илүүд үзвэл зохино.

 Зайлсхийх боломжгүй нөлөөг үнэлэх

13. Нөлөөнөөс зайлсхийх боломжгүй бол үйлчлүүлэгч урьдчилсан шалгалтын дүнд
үндэслэн боломжит нөлөөг, шаардлагатай бол зураг төсөлд оруулах шаардлагатай
өөрчлөлтүүдийг үнэлэх судалгааг хийнэ. Энэ судалгааны цар хүрээг ЕСБХБ-тай
төсөл бүрчлэн тохирно. Судалгааг мэргэжлийн, туршлагатай соёлын өвийн
мэргэжилтнүүд ГШ 1-ийн дагуу бүхэл байгаль орчны болон нийгмийн
үнэлгээний нэг хэсэг болгон, эсхүл тусад нь хийнэ. ЕСБХБ гадны экспертуудын
оролцоог шаардаж болно.

14. Соёлын өвөнд нөлөөлөх нөлөөний үнэлгээ ба саармагжуулалтыг үндэсний
болон/эсхүл орон нутгийн хууль, журам болон хамгаалалтын бүсийн
менежментийн төлөвлөгөө, олон улсын хууль ба олон улсын хэмжээнд хүлээн
зөвшөөрсөн сайн практикийн дагуу хийнэ. ЕСБХБ-ны ажиллагаа явагдаж байгаа
ихэнхи оронд хууль нь биет соёлын өвийн обьектыг зайлуулах ба талбайг эвдэлж
сүйтгэхийг хориглодог. Олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрсөн сайн практик
нь археологийн эсхүл палеонтологийн хээрийн судалгаа, олдсон зүйлсийн
лабораторийн шинжилгээ, шинэ олдоцыг харуулсан үзэсгэлэн, баримт бичгийг
багтаана, гэхдээ түүгээр хязгаарлагдахгүй.
Соёлын өвөнд учрах нөлөөний менежмент
_________________________________
4 ГШ № ба 10-ыг үзнэ үү. А зэрэглэлийн төслүүдийн тохиолдолд үүнийг судалгаа тооцооны уулзалтын үед
хэлэлцэж болно. ГШ 10-ын 10-р хэсгийг үзнэ үү.
73
 15. Үйлчлүүлэгч хээрийн судалгааны үр дүнд үндэслэн, соёлын өвийн ач холбогдлын
талаархи экспертын үнэлгээ, үндэсний хууль тогтоомж болон холбогдох олон
улсын конвенциудын шаардлага, мөн өртсөн нийгмийн бүлгүүдтэй хийсэн
зөвлөлдөөний үр дүнд /17-р зүйлийг үзнэ үү/ үндэслэн тэр соёлын өвөнд учрах
аливаа сөрөг нөлөөг багасгах, саармагжуулах зорилгоор зохих саармагжуулах
арга хэмжээг хэрэгжүүлэлтийн хуваарь ба тэдгээр арга хэмжээнд шаардагдах
төсвийн хамт боловсруулах шаардлагатай болно. Тэдгээр саармагжуулах арга
хэмжээг төслийн Байгал орчны болон нийгмийн арга хэмжээний төлөвлөгөө
болон тустаа Соёлын өвийн менежметийн төлөвлөгөөнд оруулж болох юм.
Үйлчлүүлэгч саармагжуулах арга хэмжээний биелэлтийг хянах сургалтанд
хамрагдсан болон мэргэжлийн ажилтнуудыг бэлэн байлгах, төсөл дээр ажиллаж
байгаа аливаа гэрээт гүйцэтгэгч шаардагдах ур чадвар болон мэргэжилтэй байх
бөгөөд тэдний менежмент ба мониторингийг ГШ 1-ийн 19 –р зүйлийн дагуу хийх
явдлыг хангана.

Тохиолдлын олдоцны горим журам

16. Үйлчлүүлэгч тохиолдлын олдоцны, төслийн хэрэгжилтийн явцад санаандгүй
олсон биет соёлын өв хэмээх, менежментийн заалтууд биелэгдэх явдлыг хангана.
Эдгээр заалт нь олсон зүйлс эсхүл талбайны тухай холбогдох эрх бүхий
байгууллагуудад мэдээлэх; төслийн ажилтнуудыг тийм санаандгүй олдоц олдох
боломжийн талаар сэргийлэх; болон цаашдын бужигнаан эсхүл эвдрэл сүйдлээс
зайлхийлэхийн тулд олдоц олдсон бүсийг тойруулан хашаа барих зэргийг
багтаана. Үйлчлүүлэгч зориулалтын болон мэргэжлийн мэргэжилтэн үнэлгээг
хийж, үндэсний хууль тогтоомж болон энэ ГШ-тай нийцэх арга хэмжээг
тодорхойлтол аливаа тохиолдлын олдоцыг эвдэхгүй байна.

Өртсөн нийгмийн бүлгүүдтэй хийх зөвлөлгөөн

17. Хэрэв төсөл соёлын өвийг хөндөх магадлалтай бол үйлчлүүлэгч хүлээн авагч
орны дотор урт хугацааны зорилтын тулд соёлын өвийг ашиглаж байгаа, эсхүл
санаанд орох хугацаанд ашиглаж байсан өртсөн нийгмийн бүлгүүдтэй чухал ач
холбогдолтой соёлйн өвийг тодорхойлох хийгээд үйлчлүүлэгчийн шийдвэр гаргах
процесст өртсөн нийгмийн бүлгүүдийн тийм соёлын өвийн талаархи санал бодлыг
тусгаж оруулахын тулд, зөвөлгөөн хийнэ. Үйлчлүүлэгч өртсөн нийгмийн
бүлгүүдэд төслийн цар хүрээ, байршил, хугацаа болон соёлын өвөнд нөлөөлж
болох аливаа ажиллагааны тухай мэдээллийг ил тод, зохих хэл дээр хүргүүлнэ.
Тийм зөвлөлдөөн ГШ 10-ын шаардлагыг даган мөрдөх ёстой бөгөөд ГШ 10-ын
дагуу төслийн байгаль орчны болон нийгмийн нөлөөллийн тухай илүү өргөн
зөвлөлдөөний процессын нэг хэсэг байж болно. Зөвлөлдөөн мөн соёлын өвийг
хамгаалах үүрэг бүхий холбогдох үндэсний эсхүл орон нутгийн зохицуулалтын
байгууллагуудыг оролцуулна. Соёлын өвөнд үзүүлэх нөлөөг өртсөн нийгмийн
бүлгүүдийн мэдээлэлтэй оролцоотойгоор зохих ёсоор сааруулна.

18. Хэрэв төсөл соёлын өвийг ноцтой хөндөх магадлалтай хийгээд түүний эвдрэл
эсхүл алдагдал нь ажиллагаа явагдаж байгаа, соёлын өвийг урт хугацааны
зорилгоор ашигладаг улс орон доторхи нийгмийн бүлгүүдийн соёлын эсхүл эдийн
засгийн амьдрах чадварт аюул учруулах бол үйлчлүүлэгч 17-р зүйлийн
шаардлагыг хэрэглэх бөгөөд дараахийг хийтэл цаашдын алхмыг хийхгүй: (i)
өртсөн нийгмийн бүлнүүдтэй итгэлцэл сайн санааны хэлэлцээ хийх; (ii) тэдний
мэдээлэлтэй оролцоо болон хэлэлцээний амжилттай үр дүнг баримтжуулах.


74
 Соёлын өвийг төсөл ашиглах нь

19. Хэрэв төсөл нь уламжлалт амьдралын хэв маягийг биежүүлж байгаа уугуул
хүмүүсийн соёлын баялаг, мэдлэг, шинэ санаачилга эсхүл практикийг арилжааны
зорилгоор ашиглах санал тавибал үйлчлүүлэгч уугуул хүмүүст: (i) үндэсний
хуулиар олгогдсон тэдний эрх; (ii) санал болгосон арилжааны хөгжлийн цар хүрээ
ба шинж чанар; (iii) тийм хөгжлийн боломжит үр дагаврын тухай мэдээлнэ. Хэрэв
тэр дараахийг хангахгүй бол үйлчлүүлэгч тийм ашиг хонжоо олох ажлаар
хөөцөлдөхгүй: (i) уламжлалт амьдралын хэв маягийг биежүүлж байгаа уугуул
хүмүүсийн өртсөн нийгмийн бүлгүүдтэй сайн итгэлцлийн хэлэлцээ хийх; (ii) тийм
ажиллагаа явуулах тэдний мэдээлэлтэй оролцоо болон тэдний чөлөөтэй,
урьдчилсан, мэдээлэлтэй зөвшөөрөл олгохыг баримтжуулсан байх; болон (iii)
тэдний ёс заншил ба уламжлалтай холбоотой тийм мэдлэг, шинэ санаачилга эсхүл
практикийг ашиг хонжоо олох үйл ажиллагаанд чиглүүлснээс олох ашиг тусыг
шударга, тэнцүү хуваах явдлыг хангах. Хэрэв төсөл нь уугуул хүмүүсийн соёлын
баялаг, мэдлэг, шинэ санаа эсхүл практикийг ашиглахыг санал болгож байгаа бол
ГШ 7-ийн 37-р зүйлийн шаардлагуудыг хэрэглэнэ.