Tuesday, May 20, 2014

Монголын мэргэжлийн урлаг театр, хөгжим, кино урлаг.
1940 онд хуралдсан. МАХН-ын X нэг хурал театрын урлагийн төрөл хэлбрийг олшируулах ялангуяа үндэсний дуурь, бүжгэн жүжгийг хөгжүүлэхийг чухалчилан заажээ. 
◙    1941 онд Д.Намдагийн “Шараа голын гурван хаан” хэмээх түүхэн баатарлаг жүжиг тавигдсан. Энэ жүжиг харийн түрэмгийлэгчдийн эсрэг ард олны баатарлаг тэмцлийг харуулжээ.
◙    1942 онд Б.Банет, Ц.Цэдэнжав нарын зохиолоор “Мандухай цэцэн хатан” жүжиг төв театрт тоголсон. А.Р.Рабиновичийн найруулгаар тоголсон энэ жүжиг дотоодын дайн самууны эсрэг эв нэгдэлийн төлөө тэмцэл эх оронч үзлийг харуулсан.                    Ийнхүү 1940-өөд оноос 10-аад (“Хатанбаатар Магсаржав”, “Талынбаатар” “Миний баясгалан”, “Төрсөн өдөр”, “Цогийн идэр нас”) жүжиг тоголжээ.                                              Эх орны дайны дараа энх цагийн бүтээн байгуулалтын сэдэв чухал болсон. Ч.Ойдовон “Зам”, Д.Намдагын “Залуу үе” жүжгүүд тавигдсан. Жишээ нь: Залуу үе жүжиг сургууль боловсролд орших дутагдлыг шүүмжилсэн. 
Энэ үед тайзны урлагт гарсан нэг шинэ үзэгдэл бол Ч.Ойдовын “Далан худалч” инээдмийн жүжиг юм. Энэ жүжиг олон зуун жилийн харийн дарлал феодалын дарлал, шашны мухар суртлыг харуулдаг.            Шинэ хүчний дурны тод гаргасан бол нэг бүтээл бол Л.Ванганы “Гомоо жолооч”, Ч.Чимдийн “Босгон дээр”, зэрэг жүжиг байлаа.
◘    1941-1960 онд Театрын уран бүтээлд дэлхийн ба орос сонгодог уран бүтээл тоглоом батлаа. Жишээ нь:                        В.Шекспирийн “Отелло”, К.Симиновын “Орос хүмүүс” зэрэг олон шилдэг бүтээлүүд тавигдсан. 
◘    1948 онд хүүхэлдэйн театр 1950 оноос хүүхдийн төв театрыг байгуулсан. Зарим нийтлүүлэд хөгжиж Драмын театрууд байгуулагдсан.                                              Ийнхүү театрын урлаг нь ард түмний оюун санааны амьдралд хүчтэй нөлөөлсөн. 
Хөгжлийн урлаг
1940-өөд оноос мэргэжлийн хөгжилийн урлаг хөгжсөн. Дээд дунд боловсролын сэхээтны. ЗХУ-д бэлтгэсэн. Жишээ нь: Гончигсумяаа, Л.Мөрдорж, Б. Дамдинсүрэн, Э.Чойдог, Ц.Намсрайжав, Г.Цэрэндорж, Д.Лувсаншарав, Т.Чимэддорж, Д.Маяасүрэн, Б.Дарамжигд Дуучин Г.Хайдав, Ц.Пүрэвдорж, А.Загдсүрэн олон арван авъяастай төрөн гарсан. 
◊    1951 онд МАДБЧ 1950 үлгэр жишээ хөгжим. 1958 онд Улсын симдээн. Дорнот ховд БӨ д хөгжимт урам. 1958 онд ХБДС. 1957 онд МХЗХ байгуулагдсан. 
◊    1941-1960 онд дууны уран бүтээл их хөгжсөн. Ялангуяа дайчин мари хэмнэлтэй олон дуу гарсан. Улс орноо батлан хамгаалах сэдэвтэй нь олон байв. Жишээ нь: Л.Мөрдоржийн “Түүхт хил”, “Хилчин”, “Байгуучуудын мари”, “Гандан” 1945 оны “Эх орон” ирэгний уянгын дуунууд олон гарсан. “Цэнхэр хурдан алчуур”, “Тэгвэл хоёулаа”, “Чамайг үдэе”
◊    1950-аад найрамдал нам эх орны сэдэвтэй дуунууд гололсон “Намын тухай дуу”, “Ийм сайхан эх орон”, “Цэгээн тагтаа цэнхэр тэнгэр”, “Тагтаа”
◊    1950-аад оны сүүлчээс уянгын дуу хөгжим их бүтээгдсэн. С.Ганчигсумлаа. “Дэнжийн ногоо” “Өргөн хангай нутаг” “Хайрын дуу” г.м
◊    Цөөхүүл хөгжим дуэт, квартет, хөөр найрал дуу хөгжсөн. Жишээ нь: Хэнтийн өндөр ууланд Э.Чойдог “Уран нугалбар”
◊    Төгөлдөр хуурын бүтээлүүд хөгжсөн.
◊    Хүүхдийн уран бүтээл Ардын сэдэвтэй бүтээлүүд хөгжсөн. Тогшоо ба эетрад хөнгөн хөгжимийн бүтээлүүд буй болсон.
◊    Хөгжмийн урлагийн том хэлбэр дуурь эрчимтэй хөгжсөн. Б.Дамдинсүрэн, Л.Мөрдорж, С.Гончигсумяа бол манай дуурийн урлагийн эцэг юм. “Учиртай гурван толгой”, “Жаргалын зам” “Үнэн” “Яамбагуайн нулимс” г.м. олон дууриуд тоглогдсон.
◊    Бүжгийн жүжиг сонгодог урлагийн нэг төрөл болон хөжсөн. “Ганхуяг”, “Бахчисрайн оргилуур булаг” “Донкиход” “Хунтнуур” г.м
◊    Симдээн найрал хөгжим эрчимтэй хөгжсөн А.Мөрдорж “Эх орон” Б.Дамдинсүрэн “Халбаатар” “Говь гурван сайхан” г.м

Кино урлаг                                    1940-өөд оноос кино урлаг хөгжсөн. “Хуучин хүү” “Сүхбаатар” “Цогттайж” кино анхны бүтээлүүд. Сүхбаатар киног ЗХУ-ын зохиолч Б.Ланин бичсэн. Кино урлаг уран сайхнб ба баримтат чиглэлээр бичсэн. “манай аялгуу” “Сэрэлт” “Морьтойч болоосой” зэрэг киногоор киноны шинэ үе эхэлсэн.

Дүрслэх урлаг 
1946 оноос аймгуудад уран зургын салбрууд байгуулсан. 1945 онд уран зургын дунд сургуулт нээсэн. 1947-1949 1951 онд уран бүтээлийн улсын уралдаан болсон. Х.Ядамсүрэн Г.Одон Н.Гүлтэм Л.Гаваа Ц.Доржпалам зэрэг алдартай бүтээлчид төрсөн. Уран зураг, монгол зураг, зураасан зураг, киноны ба театрын, уран барьмал, уран хатагмал, уран сийлбэр хөөмөл зэрэг төрлөөр хөгжсөн. 

Циркийн урлаг 
1939 онд анх циркийн сургууль байгуулаагдсан. Үндэсний уран сайхны соёл спортын уламжилал зөвлөлтийн уран бүтээлд тулгуурлаж хөгжсөн. Циркийн у/б-ны дагаж Змаз хөгжим байгуулагдсан. 1941 онд монгол циркийн нээлт болсон С.Масмоков раднаабазар Л.Нацаг Ж.Данзан Л.Мөрдож нар их үүрэг гүйцэтгэсэн 1942 анх удаа ЗХУ-д амчилан тоголсон. 
Агаарын гинетик акробат хүнд нийгмийн жонглер, аяиалал торт тэмээ малын тоглол уран нугралт зэрэг номерууд дэлхийд алдартай.

No comments:

Post a Comment