Соёлын үүсэл хувьсгал шинжлэх ухаан ба соёл

 Соёлын үүсэл хувьсгал шинжлэх ухаан ба соёл
    Соёл нь түүхэн тодорхой нэг үе шатанд гэнэт үсрэн гарсан зүйл биш олон мянган жилийн турш боловсрон хөгжиж ирсэн үйл явц юм. Иймд соёлыг чухам хэдийд үүссэн гэдгийг тогтоох боломжгүй Ойролцоогоор 40-өөд мянган жилийн тэртээ гэж  үздэг. Зарим судлаачид хүн гал хэрэглэх учираас ухамсарт үйлээрээ хөдөлмөрийн анхны багаж хэрэгсэл хийж эхэлсэн тэр үеэс үүссэн гэх нь илүү оновчтой. Соёл нь түүхийн урт хугацаанд хувьсаж өөрөчлөгдөж ирсэн. Шинжлэх ухааны судалгаа дүгнэлтээр соёлын хөгжилийн үечлэлийг тогтоосон байдаг. 
Нэгдүгээр үе: 150.000 жилийн тэртээгээс эхлээд МЭӨ 4000 жил юм. Энэ нь хүй нэгдлийн үеийн соёл бөгөөд соёлын балчир үе.             Хүмүүс агуйд амьдарч мод чулуун зэвсэг хийж байсан үе. Энэ үеийн сүүлийн үед хадны сүг зургууд бий болсон. Сүг зураг бүхий сав суулга хийж байсан. Энэ үеийн урлагийн бүтээлүүд нь үндсэндээ ид шид буюу ер бишийн хүчин итгэн бишрэх шинжийг агуулж байсан. Энэ үеэс шашин шүтлэгийн анхны хэлбэр ба сүсэг бишрэл үүссэн. 
Хоёрдугаар үе: МЭӨ 400 жилийн тэртээгээс МЭ Â зуун хүртлэх түүхэн үргэлжилсэн урт үеийг хамрана. Энэ үед хүмүүсийн сүсэг бишрэл домгийн сэтгэлгээ үүссэн үе оюун ухааны хийсвэрлэл хөгжсэн. Хүний практик үйл ажиллагаа чадвар хөгжсөн. Аж төрөх амьдрах ухаан хөгжиж ухамсар сэтгэлгээнд нөлөөлж байсан. Энэ үеийн соёлын голомт бол эртний Египет, Энэтхэг, Хятад, Ром, Грек байсан. Энэ үед философи. Математик, анагаах ухаан одон орны танин мэдэхүй буй болсон. Гар урлал, уран баримал бий болсон. 
Гуравдугаар үе: Манай тооллын  зуунаас ÂÈéÈ зууны үеийг хамааруулдаг. Энэ нь үндсэндээ Европын соёл гэсэн үг. Энэ үе бол дундад зууны соёл иргэншил юм. Хүний ухамсар хямралд орж, шашин хөгжиж хүний оюун ухаанд нөлөөлсөн. 
Å    Христос, Ислам, Буддизм зэрэг бурханы шашин хөгжсөн. Соёлын сэтгэлгээ сүм хийдийн мэдэлд орсон. Харих энэ үеийн төгсгөлд Ш.У-ны сэтгэлгээ хөгжсөн нь хүний танин мэдэхүйн үйл ажиллагааны ач тус болсон. Энэ нь соёлын хөгжлийг цааш нь чиглүүлсэн үе. 
Дөрөвдүгээр үе: Энэ үе харьцангуй богино цаг хугацааг эзэлдэг ба XÂ-XÂÈé зууны үе юм. Энэ үеийг сэргэн мандалтын үе гэж үзэж болно. Энэ үеийн гол онцлог нь энэрэнгүй үзэл, иргэншлийн хандлага давамгайлж бурхан тэнгэрээс хараат бус болж хүмүүс өөрийн бүтээн туурвих хүчинд итгэх үйл явц өрнөсөн. Энэ үе бол хүний оюуны хөгжлийн үсрэлтийн үе байсан. Эртний Ромийн соёл урлагийн үнэт зүйлсийг уламжилж хөгжүүлсэн. Бурхан тэнгэр бус хүний оюун ухаанд шүтэх хандлага давамгайлж мэдлэгийг дээдэлсэн. 
Å    Хүний амьдрал тэнгэрт биш газар дээр явагдах ёстой гэж үзэж соёлын үнэт зүйлсийг бүтээж байсан. Тэр үеийн сэтгэгчид өөрсдийн уран бүтээлд бурханчлагдсан хүнийг биш, харин нийгэмд амьдарч байгаа бодит бурханчлагдсан хүнийг биш, харин нийгэмд амьдарч байгаа бодит хүний сайн сайхныг уран сайхнаар дүрслэн илэрхийлэх болсон. Энэ үед одон орон судлал, далай судлал физик газар зүй Ш.У-ны салбарууд хөгжсөн.
Тавдугаар үе: XÂÈé зууны дунд үе буюу шинэ үе юм. Энэ үеийн гол онцлог нь байгалийн Ш.У эрчимтэй хөгжсөн үе юм. Байгалын Ш.У-ны хөгжил нь хүний оюун ухааны хөгжилд эргэлт гаргасан. Бодит ертөнцийг өөрийнх нь Ш/чанараар танин мэддэг болсон. Шашныг шүүмжилж шашингүйн үзэл дэлгэрсэн. Энэ үед францын соёл гэгээрүүлэгчид их үүрэг рольтой. XÂÈéÈ зуунд Ш.У эрчимтэй хөгжсөн. XÈX зуун болоход Европын соёл дэлхийд хүчтэй түрж орж ирсэн. XX зууны хүн төрлөхтний нийгмийн соёлын шинэ үе онцгой үзэгдэл гэж үзэж болно.                                            Социалист хувьсгал ялсан. Энэ үед соёлд байр суурьнаас хандах болсон. / Хөрөнгөтний, Шашны, Хуучин нийгмийн г.м/ нь алдаа болсон. Энэ үед хүн төрлөхтөн цахилгаан эрчим хүч, атомийн эрчим хүчийг ашигласан, үйлдвэрлэл технологийн шинэ хувьсгал гарсан. Энэ мэт соёлын хөгжлийн үечилэл бол соёл судлалын онолын тулгуур асуудал юм.                                                        Түүхийн урт хугацаанд ШУ ба соёлын хоорондын харьцаанд багагүй өөрчлөлт гарсаар ирсэн.                                            ШУ ба соёл хоёр өөр хоорондоо нарийн зохицолтой. Нэгдмэл байдалтайгаар хөгжсөн. Хүний соёл оюун ухаанд ШУ-ны үүрэг улам бүр өссөн.                                             Соёл нь хүний оюун ухаанаар бүтээгдсэн үнэт зүйл гэдэг нь тодорхой болохоор хувь хүний аминчхан үзэлтэй холбож болохгүй. Соёл бол хүний бодит үйл ажиллагаа юмн ШУ бол тэр бодит үйл ажиллагааны үр дүнг судалдгаараа өөрөө соёл юм. Соёл судлал хүн судлалын ШУ нь хүний нийгэм биологийн хөгжилд их нөлөөлсөн. Соёл судлал бол өөрөө хүний үйл ажиллагааг судалдаг ШУ юм.                              Соёл судлалын судалгаанд социалогийн ШУ чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн оюун санааны болон материаллаг соёлын үнэт зүйл онолын үүднээс зөв үнэлж дүгнэхэд социалоги нь соёл судлалд тусалдаг.                                              Соёлын аливаа илрэл нь сэтгэл зүйн тодорхой үндэслэлүүдтэй байдаг учираас соёл судлалд сэтгэл зүйн хүчин зүйлүүдийг гүйцэтгэж үүрэг нөлөөллийг харгалзан үздэг.                                  Нийгмийн тодорхой хүчин зүйлээс шалтгаалан хүмүүсийн оршин суух байдал хөгжлийн зүй тогтлыг судалдаг. Хүн ам зүйн соёлтой холбоотой. Ийнхүү соёл нь орчин үед ШУ-ны олон салбартай холбоотой хөгжиж байна. Соёл судлал нь байгалийн шинжлэл, техник, технологи. Нийгмийн ШУ-ны бүх салбартай холбоотой байна. Соёл хэмээх ойлголтын агуулгыг нээн гаргаж байна.
Соёл хүн нийгэм 
Нийгэм хүн соёл гэсэн 3 ойлголт нягт холбоотой соёлыг хүн бүтээх боловч соёлын нийгэм хүн гэж үгүй. Хүний амьдрах орчин бол соёл нийгэм юмаа.
    Улс төр эдийн засаг ёс суртахууны хямралд орсон үед соёлыг үнэлэх үнэлэмжинд өөрчлөлт орж байдгийг анхаарах ёстой. Соёлыг үгүйсгэх эерэг хандаж ирсэн. 



    XÂÈéÈ-р зуунаас соёлд шүүмжлэлтэй хандаж эхэлсэн. Гол төлөөлөгч нь францын философи ч Ж.Руссо Соёл ба иргэншлээр эвдэгдээгүй хүн ямагт бусдаас дээгүүр гэсэн Германы Ф.Ницше орчин үеийн урлагийг ШУТ-ийн ололт няцааж байна гэсэн XX-р зуун Австралын сэтгэл зүйч З.Фрейд Хүний амьдрал үйл ажиллагааг 2 шугамаар харах хэрэгтэй.                 1. Эр эмийн ха/а                                        2. Үхэл гэсэн. 
Соёл бол хүний эрдмийг хязгаарладаг гэсэн фашистууд “Соёл гэдэг үг сонсохоор гар буугаа авбмаар” гэж НАЦНАГ ИОСТОГ     хэлэв. Ийм үзэл бодлын хар гайгаар соёлын олон үнэт зүйл устгагдсан. / Монгол 1930 аад он/ 
Дүгнэлт : 
Өнөөдөр СС мэдлэгийн бүрэн бүтэн тогтолцоо болж чадаагүй хууль зарчмуудын зэгцлэгдсэн систем тогтоогүй. Харин СС нь ШУ-нд хүчтэй нөлөөлөх болсон.                                              Соёлын тухай тодорхойлолтын үед XX зууны эхэн үед 10 орчим тодорхойлолт байв. Зууны төгсгөлд 150 гаруй тодорхойлолт өнөөдөр хагас мянгад хүрсэн. Эд бүгдийг дараах 3 үндсэн санаанд нэгтгэж болно. 
1)    Бүтээн туурвих болон үйлдвэрлэх боловсруулах үйл ажиллагаа его үр дүн. 
2)    Хүмүүсийн боловсрол хүмүүжил төлөвшил
3)    Хайрлах хүндэтгэх итгэх бишрэх зэрэг сэтгэл зүй