Соёлын тухай ойлголт судлагдахуун
2011 оны 03-р сарын 28, Нийтэлсэн Төмөрбат
Соёлын тухай ойлголт судлагдахуун
Соёл гэдэг бол оюун ухаант хүн төрлөхтөн буй болсон цагаасаа эхлэн бүтээсэн үнэт зүйл юм. Соёл судлалын тухай түүхэнд эртний сэтгэгчид соёлын тухай олон янзын тодорхойлолт дүгнэлтүүд гаргасан. Жишээ нь: XX-р зууны дах соёлын тухайн 10 орчим тодорхойлолт байсан. XX-р зууны дунд үед 150 болгон бараг хагас мянгад хүрсэн. Жишээ нь: Германы Шиллер “Хүний хүнлэг чанар түүний оюуны баялаг” гэж үзсэн. Ийнхүү соёлын талаар гаргасан тодорхойлолтыг нэгтгэн дүгнэн үзвэл дараах 4 үндсэн санаа байж болно.
1. Бүтээн туурвих үйлдвэрлэн боловсруулах үйл ажиллагаа
2. Хүмүүсийн боловсрол, хүмүүнших төлөвшил
3. Хайрлах хүндэтгэх, итгэх, бишрэх, эрхэмлэх
4. Үнэт зүйлийг бүтээж буй оюун ухаан энэ 4 соёл хэмээх ойлголтын агуулгыг бүрдүүлэх гол уг сурвалж нь болдог гэж судлаачид үзсэн.
Хамгийн ерөнхий утгаараа соёл гэдэг нь хүний оюун ухаан хөдөлмөр шингэсэн үнэт баялаг юм.
Иймд соёл бол байгалийн үзэгдлээс эрс ялгаатай. Зөвхөн хүний нийгэмд байдаг онцгой үзэгдэл. Оюун ухаанаар бүтээгдэхүүн. Хоёр дах байгаль юм.
Эртний Грект Уницероны үеэс эхлээд соёлын материаллаг болон, оюун санааны гэж хуваадаг байв. Материаллаг соёл гэдэг ойлголтыг техник, технологийн харилцаа эд ахуйн материаллаг бүтээл бүтээгдэхүүн байна.
Оюуны соёл гэдэгт: Оюуны бүх бүтээл. Жишээ нь: Философи, шашин, ёс зүй, гоо зүй шинжлэх ухаан, урлаг гэх мэт. Гэхдээ энэ 2 соёл өөр хоорондоо ялгагдах онцлог бий.
Материаллаг соёл бол объектив бодит байдал юм. Энэ нь аль ч төрлийн хүрээнд хамаарагддаг. Оюуны соёл нь хүний оюуны чадавхи авъяас бэлгийн хүчээр бий болдог. Энэ бүхнээс үзхэд нэг ёсондоо соёл гэдэг бол хүнээр хүн хийх хамгийн зохистой хэрэгсэл мөн.
Соёл гэдэг бол хүнд өөрт нь шингэсэн мөн чанар юм. Соёл бол нэг талаар материаллаг төдий байдал юм. Нөгөө талаар хүний оюуны хүчээр буй болгон бүтээлийнх хүрээнд байгаа зүйл гэж ойлгоод хүний мөн чанараас салангад авч үзэж болохгүй.
Хүний оюун ухаан соёлын буй болгосн бол соёл эргээд хүнийг төлөвшүүлдэг.
Хүн байгалын гоё сайханд биширдэг. Яасан сайхан байгаль вэ? яасан сүрлэг уулс, яасан цэнгэг нуур ямар сайхан гол мөрөн гэхээс биш яасан соёлтой уул, нуруу вэ? гэхгүй.
Хүчтэй бороо орж шуурга тавьж байхад яасан соёлгүй тэнгэр вэ? гэхгүй нь ойлгомжтой.
Харин соёлыг бүтээдэг хүн өөрөө байгаль орчиндоо соёлтой хандах ёсон буй. Байгалыг танин мэдэх тусмаа байгальд соёлтой ханддаг. Энэ хандлага нь байгалыг хайрлан хамгаалах, унаган дүр төрхөөр нь байлгах үзэлээр илэрдэг.
Соёл судлалын судлагдахуун
Хүн хэмээх оюун ухаант амьтан үүсч буй болохоос соёл гэдэг онцгой үзэгдэл буй болсон. Соёл бол хүнтэй хамт хүний нийгэмтэй хамт хөгжсөн. Энэ нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой. Үйл ажиллагаа гэдэг маань сэтгэцтэй холбоотой. Сэтгэцийн хүчээр явуулж байдаг үйл ажиллагаагаараа “үнэт зүйл”-ийг бүтээдэг. Үүгээрээ л хөгжилт нь адгууснаас ялгаатай. Гэвч хүний энэ үнэт чанарыг судлах ажил нилээд хожуу болгон Соёл судлал хэмээх шинжлэх ухааны ажил XÂÈéÈ-р зуунд хөгжсөн. Соёл гэдэг үг эртний Римд гарсан. “Газар боловсруулах” гэсэн утгатай латин үг. Энэ үг яваандаа соёл гэгээрүүлэгчид соёл гэдэг үгийн ойлголтыг гэгээрэл-хүмүүлэлийг хамааруулан ойлгож байсан.
Соёл гэдэг өргөн ойлголтын нэг хэсэг нь боловсрол юм. Иймд боловсрол бол соёлт хүн болохыг нэг л юм. Энэхүү өргөн хүрээлэгч нийгмийн онцгой үзэгдлийг монтил хувьд судлах асуудал орчин үед онцлогтой тавигдсан.
XX-р зууны философичид, түүхчид, угсаатны зүйчид хошуурч энэ асуудлыг судалсан. Жишээ нь: Английн түүхч Э.Тайлор 1871 онд бичсэн ном анхны ном байсан Соёл судлалын шинжлэх ухааны шинэ утгаар нь хөгжүүлсэн хүн бол. Америкийн эрдэмтэн Л.Уайб юм. Тэр “Соёлын тухай жу” гэдэг ном бичсэн. Тэрээр шинэ үеийн сэтгэгчдийн хийсэн судалгаанд дүгнэлт хийж. Соёл Судлалын 8 дэд үеийн сэтгэгчдийн дэвшүүлсэн.
1. Технологийн соёл
2. Нийгмийн соёл
3. Оюун санааны соёл
Нэгдүгээр нь: Үйлдвэрлэлийн хөгжлийн асуудлыг авч үзсэн. Хүн байгаль хоёрын соёлын асуудлыг авч үзжээ.
Хоёрдугаар нь: Хүмүүсийн хоорондын харилцаа буюу эдийн засаг, УГ, Гоо сайхан ёс суртахуун харилцааны соёлыг авч үздэг.
Гуравдугаар: Сүсэг бишрэл, домог, итгэл, үнэмшил, мэдлэг зэргийг хамааруулдаж үздэг. Энэ 3-аас 1 нь тэргүүлэгч холбогдолтой хэмээн үзсэн. эдгээрээс үзээд хүн бодитой байгалийн харилцаа буй болгосон. Бүх үнэт зүйлс соёлд хамаарна. Олон зууны туршид буй богон соёлын тухай үзэл бол сургааль зэргийг нэгтгэн Соёл Судлалын системтэй мэдлэгийг боловсруулах асуудал орчин үед их чухал болсон. Ийм тулд соёлын төрлүүдийг авч үздэг.
Соёлын төрлүүд
1. Гүн ухааны шинжлэх ухааны дотор соёлын гүн ухаан гэсэн бие даасан чиглэл байдаг. Силимфилософ нь: Силим үнэт зүйлийг ухаарах, гол нууцыг тайлбарлах соёлын бодлогыг боловсруулах асуудлыг авч үздэг. Хүн төрлөхтний болон тухайн ард түмний ухамсар үйл ажиллагаа ба соёлын эхлэлтээгээ, соёлын гүйцэтгэх үүрэг эзлэх байр суурь ач холбогдлыг судалдаг.
2. Соёлын судлалын салбарыг 2 дахь гол төрөл нь соёлын асуудал юм. Соёлын түүх судлах бол хүнд соёлын тухай цэгцтэй мэдлэг олгоход чиглэдэг.
Түүх судлахгүйгээр соёлын мэдлэг, практиктай биелэхэд хэцүү өнгөрсөн, өнөөдөр, маргааш 3 ямагт холбоотой хүн төрлөхтөн ба тухайн үндэстэн ард түмний соёлын үүсэл ба хөгжлийг тодорхой түүхэн цаг үетэй нь холбон судалдаг.
Соёлын түүх судлал нь: нийгэм хүмүүсийн хоорондын харилцаа харилцагч соёл төрийн соёлын бодлого өөрчилөлтэй соёлын харилцаа, бие хүний соёлын төлөвшилийг судалдаг.
Соёл судлалын салбарт нь соёлын сэтгэл зүй юм.
Энэ нь өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой.
Соёлын сэтгэл зүй нь: Хувь хүний сэтгэл зүйн онцлого соёлтой харилцах харилцаанд хэрхэн илэрч байгааг авч үздэг. Энэ нь бие хүний соёлын хэмжээг тодорхойлоход тусалдаг. Өрнө дахинд угсаатныг соёл судлал хүн судлалын соёл судлал гэсэн салбарууд эрчимтэй хөгжсөн байна.
Соёл ба иргэншил
Иргэншил гэдэг ойлголт соёлынхоо хожуу үүссэн. Иргэншил гэдэг бол хүний сайн чанарын цогц юм. Иргэншил соёлын аль нэг түвшингээр шаарддаг. Иргэншилийг: 1. Боол эзэмшилийн феодлын гэх мэт.
2. Катитализм ба А.Ү-ийн иргэншил гэж 2 хувааж үзсэн.
Иргэншилд Ш.У.Т онцлогийг үүрэгтэй нь Иргэншил соёл 2 харьцангуй бие даасан ж/ч тай. Байгаль ба соёл Байгальтай харилцахыг соёл илэрдэг. Байгаль хүнд соёл шинэжлэх сурвалж болдог. Хүмүүсийг ертөнцийг үзэх үзэл, танин мэдэхүй, амьжиргааны эх сурвалж мэдрэмж таашаал зэргийг байгальтай харьцнаас сурвалж юм. Соёл эргээд хүнээр дамжиж байгальд нөлөөлдөг.
1. Бүтээн туурвих үйлдвэрлэн боловсруулах үйл ажиллагаа
2. Хүмүүсийн боловсрол, хүмүүнших төлөвшил
3. Хайрлах хүндэтгэх, итгэх, бишрэх, эрхэмлэх
4. Үнэт зүйлийг бүтээж буй оюун ухаан энэ 4 соёл хэмээх ойлголтын агуулгыг бүрдүүлэх гол уг сурвалж нь болдог гэж судлаачид үзсэн.
Хамгийн ерөнхий утгаараа соёл гэдэг нь хүний оюун ухаан хөдөлмөр шингэсэн үнэт баялаг юм.
Иймд соёл бол байгалийн үзэгдлээс эрс ялгаатай. Зөвхөн хүний нийгэмд байдаг онцгой үзэгдэл. Оюун ухаанаар бүтээгдэхүүн. Хоёр дах байгаль юм.
Эртний Грект Уницероны үеэс эхлээд соёлын материаллаг болон, оюун санааны гэж хуваадаг байв. Материаллаг соёл гэдэг ойлголтыг техник, технологийн харилцаа эд ахуйн материаллаг бүтээл бүтээгдэхүүн байна.
Оюуны соёл гэдэгт: Оюуны бүх бүтээл. Жишээ нь: Философи, шашин, ёс зүй, гоо зүй шинжлэх ухаан, урлаг гэх мэт. Гэхдээ энэ 2 соёл өөр хоорондоо ялгагдах онцлог бий.
Материаллаг соёл бол объектив бодит байдал юм. Энэ нь аль ч төрлийн хүрээнд хамаарагддаг. Оюуны соёл нь хүний оюуны чадавхи авъяас бэлгийн хүчээр бий болдог. Энэ бүхнээс үзхэд нэг ёсондоо соёл гэдэг бол хүнээр хүн хийх хамгийн зохистой хэрэгсэл мөн.
Соёл гэдэг бол хүнд өөрт нь шингэсэн мөн чанар юм. Соёл бол нэг талаар материаллаг төдий байдал юм. Нөгөө талаар хүний оюуны хүчээр буй болгон бүтээлийнх хүрээнд байгаа зүйл гэж ойлгоод хүний мөн чанараас салангад авч үзэж болохгүй.
Хүний оюун ухаан соёлын буй болгосн бол соёл эргээд хүнийг төлөвшүүлдэг.
Хүн байгалын гоё сайханд биширдэг. Яасан сайхан байгаль вэ? яасан сүрлэг уулс, яасан цэнгэг нуур ямар сайхан гол мөрөн гэхээс биш яасан соёлтой уул, нуруу вэ? гэхгүй.
Хүчтэй бороо орж шуурга тавьж байхад яасан соёлгүй тэнгэр вэ? гэхгүй нь ойлгомжтой.
Харин соёлыг бүтээдэг хүн өөрөө байгаль орчиндоо соёлтой хандах ёсон буй. Байгалыг танин мэдэх тусмаа байгальд соёлтой ханддаг. Энэ хандлага нь байгалыг хайрлан хамгаалах, унаган дүр төрхөөр нь байлгах үзэлээр илэрдэг.
Соёл судлалын судлагдахуун
Хүн хэмээх оюун ухаант амьтан үүсч буй болохоос соёл гэдэг онцгой үзэгдэл буй болсон. Соёл бол хүнтэй хамт хүний нийгэмтэй хамт хөгжсөн. Энэ нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой. Үйл ажиллагаа гэдэг маань сэтгэцтэй холбоотой. Сэтгэцийн хүчээр явуулж байдаг үйл ажиллагаагаараа “үнэт зүйл”-ийг бүтээдэг. Үүгээрээ л хөгжилт нь адгууснаас ялгаатай. Гэвч хүний энэ үнэт чанарыг судлах ажил нилээд хожуу болгон Соёл судлал хэмээх шинжлэх ухааны ажил XÂÈéÈ-р зуунд хөгжсөн. Соёл гэдэг үг эртний Римд гарсан. “Газар боловсруулах” гэсэн утгатай латин үг. Энэ үг яваандаа соёл гэгээрүүлэгчид соёл гэдэг үгийн ойлголтыг гэгээрэл-хүмүүлэлийг хамааруулан ойлгож байсан.
Соёл гэдэг өргөн ойлголтын нэг хэсэг нь боловсрол юм. Иймд боловсрол бол соёлт хүн болохыг нэг л юм. Энэхүү өргөн хүрээлэгч нийгмийн онцгой үзэгдлийг монтил хувьд судлах асуудал орчин үед онцлогтой тавигдсан.
XX-р зууны философичид, түүхчид, угсаатны зүйчид хошуурч энэ асуудлыг судалсан. Жишээ нь: Английн түүхч Э.Тайлор 1871 онд бичсэн ном анхны ном байсан Соёл судлалын шинжлэх ухааны шинэ утгаар нь хөгжүүлсэн хүн бол. Америкийн эрдэмтэн Л.Уайб юм. Тэр “Соёлын тухай жу” гэдэг ном бичсэн. Тэрээр шинэ үеийн сэтгэгчдийн хийсэн судалгаанд дүгнэлт хийж. Соёл Судлалын 8 дэд үеийн сэтгэгчдийн дэвшүүлсэн.
1. Технологийн соёл
2. Нийгмийн соёл
3. Оюун санааны соёл
Нэгдүгээр нь: Үйлдвэрлэлийн хөгжлийн асуудлыг авч үзсэн. Хүн байгаль хоёрын соёлын асуудлыг авч үзжээ.
Хоёрдугаар нь: Хүмүүсийн хоорондын харилцаа буюу эдийн засаг, УГ, Гоо сайхан ёс суртахуун харилцааны соёлыг авч үздэг.
Гуравдугаар: Сүсэг бишрэл, домог, итгэл, үнэмшил, мэдлэг зэргийг хамааруулдаж үздэг. Энэ 3-аас 1 нь тэргүүлэгч холбогдолтой хэмээн үзсэн. эдгээрээс үзээд хүн бодитой байгалийн харилцаа буй болгосон. Бүх үнэт зүйлс соёлд хамаарна. Олон зууны туршид буй богон соёлын тухай үзэл бол сургааль зэргийг нэгтгэн Соёл Судлалын системтэй мэдлэгийг боловсруулах асуудал орчин үед их чухал болсон. Ийм тулд соёлын төрлүүдийг авч үздэг.
Соёлын төрлүүд
1. Гүн ухааны шинжлэх ухааны дотор соёлын гүн ухаан гэсэн бие даасан чиглэл байдаг. Силимфилософ нь: Силим үнэт зүйлийг ухаарах, гол нууцыг тайлбарлах соёлын бодлогыг боловсруулах асуудлыг авч үздэг. Хүн төрлөхтний болон тухайн ард түмний ухамсар үйл ажиллагаа ба соёлын эхлэлтээгээ, соёлын гүйцэтгэх үүрэг эзлэх байр суурь ач холбогдлыг судалдаг.
2. Соёлын судлалын салбарыг 2 дахь гол төрөл нь соёлын асуудал юм. Соёлын түүх судлах бол хүнд соёлын тухай цэгцтэй мэдлэг олгоход чиглэдэг.
Түүх судлахгүйгээр соёлын мэдлэг, практиктай биелэхэд хэцүү өнгөрсөн, өнөөдөр, маргааш 3 ямагт холбоотой хүн төрлөхтөн ба тухайн үндэстэн ард түмний соёлын үүсэл ба хөгжлийг тодорхой түүхэн цаг үетэй нь холбон судалдаг.
Соёлын түүх судлал нь: нийгэм хүмүүсийн хоорондын харилцаа харилцагч соёл төрийн соёлын бодлого өөрчилөлтэй соёлын харилцаа, бие хүний соёлын төлөвшилийг судалдаг.
Соёл судлалын салбарт нь соёлын сэтгэл зүй юм.
Энэ нь өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой.
Соёлын сэтгэл зүй нь: Хувь хүний сэтгэл зүйн онцлого соёлтой харилцах харилцаанд хэрхэн илэрч байгааг авч үздэг. Энэ нь бие хүний соёлын хэмжээг тодорхойлоход тусалдаг. Өрнө дахинд угсаатныг соёл судлал хүн судлалын соёл судлал гэсэн салбарууд эрчимтэй хөгжсөн байна.
Соёл ба иргэншил
Иргэншил гэдэг ойлголт соёлынхоо хожуу үүссэн. Иргэншил гэдэг бол хүний сайн чанарын цогц юм. Иргэншил соёлын аль нэг түвшингээр шаарддаг. Иргэншилийг: 1. Боол эзэмшилийн феодлын гэх мэт.
2. Катитализм ба А.Ү-ийн иргэншил гэж 2 хувааж үзсэн.
Иргэншилд Ш.У.Т онцлогийг үүрэгтэй нь Иргэншил соёл 2 харьцангуй бие даасан ж/ч тай. Байгаль ба соёл Байгальтай харилцахыг соёл илэрдэг. Байгаль хүнд соёл шинэжлэх сурвалж болдог. Хүмүүсийг ертөнцийг үзэх үзэл, танин мэдэхүй, амьжиргааны эх сурвалж мэдрэмж таашаал зэргийг байгальтай харьцнаас сурвалж юм. Соёл эргээд хүнээр дамжиж байгальд нөлөөлдөг.
No comments:
Post a Comment